تحقیق دانشجویی

مقدمه

سرزمین پهناور ایران پیوسته خواستگاه خلق هنرهای ناب،اصیل و معنوی در عین حال متناسب با زندگی مردم و آداب و رسوم جوامع و اقوام خود بوده است.

قلمزنی و کاربرد فلزات طبق مستندات تاریخی موجود و مسبوق به بیش از هزار سال قبل از میلاد می باشد.آثار بجا مانده در هردوره و اعصار گوناگون خود نمایانگر حرکتی متداوم و لاینقطعی است که علاوه بر نمادهای عینی و مادی که در قالب ظروف،جام ها و…قلمزده شده به وجود آمده نماینگر فضای روح بخش و معنوی است که ریشه در باورها و اعتقادات حاکم بر دورۀ خود داشته است و نهایتا موجب بروز پدیده های قدسی و یا هنرهای معنوی و مبدأگرا گردیده است.قلمزنی و هنرهای دیگر از این دست تنها فعالیت انسان مسلط و یا صنعتگر و ابزارساز در به کار بردن قلم و چکش بر روی قطعه یا ظرف فلزی نیست بلکه بر گرفته از شوق و دیگر وجوح تمایز انسانی در بکارگیری تعمق و تعمل وی می باشد. انسانی باهوش و زیرک که با جوهرذکاوت دست به مکاشفه ای عمیق در طبیعت و مخلوقات می زند و به تکاپویی بر می خیزد که موجب بروز و تبلور حرکتی انفعالی خودآگاه به نام خلق اثر هنری که آمیخته ای از شعف ناخودآگاه فطری در بطن و ابزار و ادوات و مواد و مصالح در جهان مادی است می گردد.

هنر قلمزنی عبارت است از تزئین و کندن نقوش بر روی اشیا فلزی به ویژه مس،طلا،برنج و یل به عبارت دیگر ایجاد خطوط و نقوش به وسیلۀ قلم با ضربۀ چکش بر روی اجسام فلزی. مس به سبب نرمی و شکل پذیری که دارد،در هنر قلمزنی متداول تر از سایر فلزان است.از سوی دیگر به اعتقاد باستان شناسان و مورخان هنر،مس،نخستین فلزی است که در هنر فلز کاری و قلمزنی مورد توجه انسان قرار گرفت.هنر قلمزنی یکی از رشنه های هنرهای سنتی ایران است که می توان ن رآ در دسته بندی،در ردۀ هنرهای صناعی و در گروه فلزکاری قرار داد.قلمزنی هنری والا و ارزشمند در فرهنگ سنتی و هنرهی معنوی ایرانیان است و از جایگاه ویژه ای برخوردار است،که به کمک ذوق و اندیشه هنرمند ایرانی با تأثیر از آداب،سنن،فرهنگ و مذهب،در بیان آرا و عقاید ایرانیان به زیباترین شئ فلزی نقش بسته و در درازنای تاریخ رویدادها و تحولات گوناگون پشته سر گذاشته و ماندگاری آن را به نسل های بعد منتقل کرده است.

هنر قلمزنی روی فلز از آن رو بیشتر مورد توجه هنرمندان است که از دوام و بقای بیشتری نسبت به سایر اشیا برخوردار است. نقش مایه‌ها و نمادهای نقوش در ادوار تاریخی و فرهنگی گوناگون بر اساس دگرگونی های عقیدتی و فرهنگی متفاوت اند و تحت تاثیر و تاثیرات شرایط اجتماعی تغییر می کند و سیر تحول را به دنبال خود دارند.

پیشینه هنر قلمزنی در ایران

پیشینه قلمزنی به زمان سکاها یا سیت‌ها نسبت داده می‌شود که نژاد آریایی داشتند دوره پیش از تاریخ

پیشینه این هنر در ایران، تاریخ روشنی ندارد و از اثر مستندی که بیانگر نخستین مکان یا نخستین شیء باشد که بر روی آن قلمزنی، چکش کاری و یا حکاکی شده‌است، اطلاع دقیقی در دست نیست.کاربرد فلز، به ویژه مس در ایران و خاور نزدیک به چند هزار سال پیش از میلاد می‌رسد (لک پور، ۱۳۷۵، ص۷).

در اواخر هزاره دوم و اوایل هزاره اول پیش از میلاد هنر و صنعت فلزکاری در نقاط گوناگون ایران به ویژه در شمال و شمال غرب و حاشیه جنوبی دریای مازندران شکوفایی داشته‌است. از آثار مهم به دست آمده در این دوره جام طلای حسنلو است که در۱۳۳۵ ه.ش کشف شد و دارای نقوش برجسته چون خدایان سوار بر گردونه یا ارابه‌ است.

در هزاره اول پیش از میلاد فلزکاری و قلمزنی در ایران از رونق و اعتبار ویژه‌ای برخوردار بوده‌است و آثار با ارزشی از آن دوران بر جای مانده که از جمله آن‌ها جام‌های طلای مارلیک است.

هنر قلمزنی در دوره اسلامی

در قرون اولیه اسلامی، اعراب که مسلّماً خود هنری نداشتند، هنر قلمزنی دوره ساسانی را مورد تقلید قرار داده و در سده‌های بعد در اثر علاقهٔ هنرمندان ایرانی به مذهب و گرایش آنان به اسلام، با تأثیرپذیری از آرا و عقاید اسلام، در خلق آثار فلزی پیدا کردند و کم کم نقوش بی نظیر و طرح‌های بومی و اسطوره‌ای ایرانی جای خود را به خطوط کوفی و آیات و احادیث داد. در دورهٔ سامانیان هنر قلمزنی در اثر تبادلات تجاری به سایر ممالک اسلامی راه یافت. اشیای قلمزنی شده دوران دیلمیان در موزه‌های ایران از جمله آثار معروف این دوره‌است. از سده‌های اولیه تا قرون سوم و چهارم قمری اشیای فلزی در ایران به سبک زمان ساسانی ساخته می‌شد. مکتب قلمزنی خراسان در سدهٔ چهارم قمری شکل گرفت و در دورهٔ سلجوقی به اوج کمال خود رسید.

هنر قلمزنی در دورهٔ سلجوقی

سلجوقیان در اوایل سدهٔ پنجم قمری (۴۲۹) از ترکستان به ماوراءالنّهر آمدند و سکونت گزیدند و سپس خراسان را متصرّف شدند. با علاقه‌ای که حکام سلجوقی به هنر داشتند، هنر قلمزنی همچون سایر رشته‌های هنری حمایت شد و گسترش چشم گیری یافت.

ایجاد نقوش گیست باف شامل نوارهایی در تزیینات ظروف به شیوه و سبک بسیار زیبا متداول شد. در این دوران ترصیع فلزات به صورت مفتول‌های طلا، مس و نقره و یا ترصیع ظروف مفرغی با مفتول مس رایج شد. از کارهای بسیار زیبا در این دوره مشبک کاری روی فلز است.

هنر قلمزنی خراسان که در قرن پنجم و ششم قمری، هم‌زمان با حکومت سلجوقی در شرق به ویژه خراسان و ماوراءالنّهر رواج یافته بود، پس از حملخ مغول به دلیل ویران شدن بسیاری از مراکز هنری این منطقه و مهاجرت هنرمندان به غرب و میان رودان، در آن نواحی تداوم یافت. هنر فلزکاری خراسان از شرق شروع شد و در غرب رشد و گسترش یافت (روح فر، ۱۳۷۸، ص۸۰).

هنر قلمزنی

هنرهاي‌ سنتي‌ ايران‌ ، هنرهاي‌ اصيل‌ مردمي‌ هستند . هنرهايي‌ كه‌ از فطرت‌ پاك‌ مردم‌ نشأت‌ مي‌ گيرند.اين‌ هنرها از ديرباز در تمامي‌ شئون‌ زندگي‌ مردم‌ رسوخ‌ كرده‌ و به‌ صورت‌ جزئي‌ تفكيك‌ ناپذير درآمده‌اند. رحل‌ قرآن‌ ، منبر مسجد ،تنگ‌ گلاب‌ و فرشي‌ كه‌ به‌ عنوان‌ زيرانداز به‌ كار مي‌ رود، همه‌ و همه‌ نشان‌ از پيوند هميشگي‌ هنر و آيين‌ ،آداب‌ و زندگي‌ مردم‌ دارد.

طوفان‌ حوادث‌ دوران‌ ،نتوانسته‌ صخرة‌ پر صلابت‌ هنر ايران‌ را فرسايش‌ و تغيير دهد.

هنر گذشتة‌ ايران‌ ، بسان‌ صدفي‌ است‌ كه‌ موج‌ بلند و شكوفاي‌ اسلام‌ ،آن‌ را صيقل‌ داده‌ وبه‌ گوهري‌ ناب‌ تبديل‌ كرده‌ و به‌ ساحل‌ سرزمينهاي‌ مختلف‌ افكنده‌ است‌ . شايد اغراق‌ نباشد اگر بگوييم‌ ،بررسي‌ و شناخت‌ هنرهاي‌ سنتي‌ ايران‌ ، مقدمه‌اي‌ بر شناخت‌ هنر جهان‌ مي‌ باشد .

اين‌ هنرها، ازگذشته‌ دور تاكنون‌ ، بدون‌ تغييرات‌ زياد، باقي‌ مانده‌اند و اگر به‌ آنها توجه‌ نشود رفته‌ رفته‌ به‌ بوتة‌ فراموشي‌ سپرده‌ خواهند شد. از اينرو ، سعي‌ بر آن‌ بوده‌ ، تا گامي‌ هر چند لرزان‌ در جهت‌ شناساندن‌ هنرهاي‌ سنتي‌ ايران‌ ونحوة‌ اجراي‌ آنها برداشته‌ شود.

سابقه‌ تاريخي‌ قلمزني‌ هنر قلمزني‌ سابقه‌اي‌ بس‌ طولاني‌ و تاريخي‌ دارد. دليل‌ اين‌ ادعا؛اشيايي‌ است‌ كه‌ مربوط‌ به‌ هزاران‌ سال‌ پيش‌ مي‌ باشند . پايداري‌ فلز در شرايط‌ مختلف‌ باعث‌ حفظ‌ مدارك‌ پيشينة‌ قلمزني‌ شده‌ است‌ .

سابقة‌ تاريخي‌ اين‌ هنر به‌ «سيت‌ »ها يا «سكا»ها باز مي‌گردد.سيتها در حدود پنج‌ تا هفت‌ هزار سال‌ پيش‌ در قفقاز يا جنوب‌ روسية‌ فعلي‌ زندگي‌ مي‌كرده‌اند .آنها به‌ احتمال‌ زياد از نژاد آريايي‌ بوده‌اند .اين‌ قوم‌ در هنر قلمزني‌ به‌ بالاترين‌ درجه‌ از پيشرفت‌ و ابداع‌ رسيده‌ بود.مواد و مصالحي‌ كه‌ آنان‌ بكار مي‌بردند عمدتا"از طلا، نقره‌ و برنز تشكيل‌ مي‌ شد. درميان‌ شاهكارهاي‌ سيتها مي‌توان‌ از طرحي‌ نام‌ برد كه‌ نشان‌ دهندة‌ دقت‌ و ظرافت‌ در كار آنهاست‌ و آن‌ پرداخت‌ تصاوير شخصي‌ مي‌باشد كه‌ با انبر مشغول‌ كشيدن‌ دندان‌ پيرمردي‌ است‌ .در خطوط‌ چهرة‌ پيرمرد حالت‌ درد بخوبي‌ نمايان‌ است‌.شگفت‌ آنكه‌ اين‌ طرح‌ قلمزني‌ بر روي‌ سطحي‌ به‌ اندازة‌ يك‌ بند انگشت‌ اجراشده‌ است‌ .ازنمونة‌ بارز ديگري‌ نيز مي‌ توان‌ نام‌ برد كه‌ عبارت‌ است‌ از سينه‌ ريزي‌ كه‌ روي‌ سطح‌ هر سكة‌ آن‌ ،يك‌ صحنه‌ از زندگي‌ ،به‌ معناي‌ دقيق‌ نقش‌ شده‌ ،مثلا"زني‌ كه‌ مشغول‌ دوشيدن‌ گوسفنداست‌.

بطور كلي‌ آنها با فرو بردن‌ و برجسته‌ كردن‌ سطح‌ فلزات‌ حالات‌ آدمي‌ رانشان‌ مي‌ دادند .

ازديگر نمونه‌هاي‌ تاريخي‌ قلمزني‌ بايد از برنزهاي‌ لرستان‌ نام‌ برد كه‌ متعلق‌ به‌ سه‌ هزارسال‌ پيش‌ هستند واز لحاظ‌ كيفيت‌ رقيبي‌ جدي‌ براي‌ سيتها محسوب‌ مي‌ شوند. به‌ عنوان‌ نمونه‌ مي‌ توان‌ برنزي‌ رامثال‌ زد كه‌ به‌ شكل‌ دو مرغابي‌ نزديك‌ به‌ هم‌ گردنهايشان‌ دريكديگر پيچيده‌ شده‌ ،قلمزني‌ كرده‌اند. از اين‌ شي‌ به‌ عنوان‌ سر تبر استفاده‌ مي‌كرده‌اند.

بعد از اين‌ دو طايفه‌ به‌ هخامنشيان‌ و ساسانيان‌ مي‌رسيم‌ ،تكنيك‌ كارايشان‌ همانند سيتهاست‌ ،بااين‌ تفاوت‌ كه‌ كيفيت‌ كار آنان‌ به‌ پاي‌ سيتها نمي‌ رسد.

ساسانيان‌ بيشتر صحنه‌هاي‌ زندگي‌ بزمي‌ و رزمي‌ اشراف‌ را قملزني‌ كرده‌اند .در قلمزني‌هاي‌ اين‌ دوره‌ ،بر صورت‌ اشخاص‌ خنده‌اي‌ تصنعي‌ مي‌بينيم‌ .متأسفانه‌ در موزه‌هاي‌ ايران‌ از هنر سيتها نمونه‌اي‌ وجود ندارد.تعدادي‌ از اشياء قلمزني‌ ساسانيان‌ در موزة‌ «ارميتاژ» شهر لنينگراد روسيه‌ موجود است‌ كه‌ عبارتنداز ظروف‌ گوناگون‌ ،جام‌...

این تحقیق شامل یک ورد 47 صفحه ای اصلی یک ورد 20صفحه ای درباره تاریخچه قلمزنی وپوشه عکس میباشد برای دانلود کامل خرید کنید