فهرست مطالب

پیشگفتار

مقدمه

نقش رسانه‎های گوناگون ارتباطی در آموزش

نقش ارتباطی اینترنت در آموزش و پرورش

پست الکترونیکی

اتاق‎های گفتگو

نقش معلمان در استفاده از فناوری‎های اطلاعات و ارتباطات

نقش فناوری‎ اطلاعات و ارتباطات در آموزش

نقش معلمان دراستفاده از فناوری‎ اطلاعات و ارتباطات

تجزیه و تحلیل داده‎ها

۱ـ منافع استفاده از رایانه‎ها در کلاس‎های درس

۲ـ نقش رایانه‎ها در ارتباطات

۳ـ منافع استفاده از فناوری ‎اطلاعات و ارتباطات برای معلمان

نتایج به دست آمده از تحقیق در سال سوم

نتایج بدست آمده در سال چهارم اجرای تحقیق

روش تجزیه و تحلیل داده‎ها

فعالیت‎های مشارکتی دانش‎آموزان در گروه‎های کوچک

مشغولیت با منابع خارجی

توجه به مخاطبان خارجی

بحث و نتیجه‎گیری

توصیه‎ها و پیشنهادها

آیا در آینده رایانه جای معلم را می گیرد؟

وسیله ی ارتباط جمعی چیست؟

دهکده ی جهانی

جهت گیری در آینده

توسعه و ضرورت اصلاح

معلم کارآمد

داشتن دیدگاه

تکنولوژی در خدمت معلم

چالش ها و چشم انداز ها

هدف از ICT در آموزش و پرورش

تجارب دیگر کشورها

جلوگیری از تکرار خطا

وبلاگ و کاربرد آن در تعلیم و تربیت

انواع وبلاگ

دغدغه های فناوری

تفاهم با رایانه

رایانه و ورود به تعلیم و تربیت

نگاهی انتقادی به اینترنت

نگاه مثبت به اینترنت

آیا رایانه تعلیم و تربیت را غیر انسانی خواهد کرد؟

نتیجه

پیشنهادات

مهارت‎های مورد نیاز معلمان درعصر دانایی

مقدمه

ضرورت توانا بودن معلم در عصر دانایی

مهارت اول: آشنایی با فناوری اطلاعات و قدرت به کارگیری آن در جریان آموزش

مهارت دوم: آشنایی با فنون پژوهش، انجام پژوهش و بهره‎گیری از نتایج آن در عمل

مهارت سوم: توجه به آموزش و پرورش خلاق و پرورش خلاقیت فراگیران

مهارت چهارم: آشنایی با مهارتهای کلاس داری و شیوه‎های تدریس نوین

الف‌ ـ توانایی جذب فراگیران

ب ـ پرورش مهارت‏های فکری

ج ـ یادگیری و ارزیابی آن ‍

د‌ـ اداره کلاس

ه‎ـ رفتارهای کلاسی معلمان

و ـ شیوه‎های تدریس

نتیجه گیری

منابع و ماخذ

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

پیشگفتار

 

روابط اجتماعي معلمان و دانش‎آموزان در عصر ارتباطات

 

جهاني را كه در آن زندگي مي‎كنيم جهان ارتباطات نام گرفته است. با كمك ماهواره‎ها و اينترنت مرزها و ديوارهاي مرئي و نامرئي فرو ريخته و دنيا به دهكده كوچكي تبديل شده است. در اين دهكده كوچك، نظام‎هاي پيشين نابود شده و يا در حال نابودي است ونظام‎هاي جديد با سرعتي وصف ناپذير در حال جايگزيني است. دگرگوني در دانش، دگرگوني در نگرش، دگرگوني در رفتارها و دگرگوني در روابط انساني و اجتماعي از دستاوردهاي اين دگرگوني است. آنچه در اين مقاله مورد بررسي است كاربرد فناوري‎هاي جديد اطلاعات و ارتباطات در آموزش و پرورش و بررسي تأثير آن در ابعاد گوناگون آموزشي، پژوهشي و اجتماعي است. بدين منظور، در اين مقاله ابتدا پيرامون وسايل جديد اطلاعات و ارتباطات و نقش آنها در آموزش و برقراري ارتباطات اجتماعي مطالبي ارائه خواهد شد و سپس به تأثير اين فناوري‎ها در كلاس‎هاي درس و نقش معلمان در اين رابطه مي‎پردازد.

هم‎چنين سعي شده است با بررسي كتب، مجلات و مقاله‎هاي اينترنتي، آخرين نتايج به دست آمده از تأثير فناوري‎ها در كلاس‎هاي درس به ويژه تأثير آنها در تغيير نقش معلمان مطالبي ارائه شود. نقش اين فناوري‎ها درچگونگي برقراري ارتباط معلم با دانش‎آموزان، با همتايان و با ساير افراد جامعه از جمله مطالب اين مقاله است.

با توجه به نتايج به دست آمده توصيه‎هايي براي استفاده بهتر از فناوري‎ها براي برقراري ارتباطات اجتماعي به معلمان، مسؤولين و دست اندركاران آموزشي شده است.

 

 

 

 

 

 

 

 

مقدمه

ارتباط عبارت است از فراگرد انتقال اطلاعات، احساس‎ها، حافظه‎ها وفكرها در ميان مردم (اسميت، 1988، ص 7). ارتباطات به معناي «تسهيم تجارب» نيز تعريف شده است. در اين معنا، هر انساني تجارب و آنچه در درون خود دارد را با ديگران در ميان مي‎گذارد. برخي از صاحبنظران ارتباطات را پديده‎اي تكاملي مي‎دانند كه به گونه‎ي فراگردي از افراد و نظام اجتماعي كه درآن زيست مي‎كنند، نشأت گرفته و خود به نوبه خود بر آنها تأثير مي‎گذارد. از طريق اين جريان، انسان‎ها و نظام‎هاي اجتماعي تكامل مي‎يابند، تغيير مي‎پذيرند، خود را با شرايط منطبق مي‎كنند، جايگزين مي‎شوند، رشد مي‎كنند.

ابزارهاي ارتباطي وسايلي هستند كه از طريق آن انسان‎ها به خلق، حفظ و توسعه روابط خويش با يكديگر مي‎پردازند. از طريق اين ابزار اطلاعات، دانش و آگاهي‎ها و حتي فرهنگ‎ها مبادله مي‎شود. فناوري‎هاي جديد اطلاعات و ارتباطات از زمره وسايل ارتباطي جديد هستند كه با امكاناتي نظير پست الكترونيكي، اتاق‎هاي گفتگو، گروه‎هاي مباحثه، نفش عمده‎اي در اين فرآيند به عهده دارند.

اصطلاح ”فناوري اطلاعات[1]“ جديداً به ”فناوري اطلاعات و ارتباطات[2]“ تغيير يافته است. البته تفاوت اين دو واژه از نحوه برقراري ارتباط نشأت گرفته است. واژه اول، يعني فناوري اطلاعات به جريان يكسويه ارتباط اشاره دارد كه در اين فرآيند، گيرنده و يا دريافت كننده نسبت به اطلاعات دريافتي منفعل است. واژه دوم يعني فناوري اطلاعات و ارتباطات، اشاره به تعامل بين كاربر و دنياي اطلاعات دارد. بنابراين، واژه دوم به جريان دوسويه ارتباط اشاره دارد كه در اين فرايند، كاربر نقش بسيار فعالي در رد و بدل كردن اطلاعات خواهد داشت. رايانه از طريق جريان فرست و بازفرست اطلاعات، توانايي مردم را براي برقراري ارتباط فوري و آسان از فواصل دور و نزديك فراهم كرده است و از اين طريق موجب تحولات شگرفي در امور گوناگون از جمله آموزش و پرورش شده است. در اين مقاله ضمن اشاره به تحقيقات انجام گرفته در مورد نقش رايانه‎ها در آموزش به نقش ارتباطي آنها توجه خاص شده است.

 

نقش رسانه‎هاي گوناگون ارتباطي در آموزش

در قرن نوزدهم، گسترش راه آهن و استفاده از آن به عنوان اولين وسيله ارتباطي، كمي بعد اختراع تلفن كه هر فرد مي‎توانست ارتباط فوري و بلادرنگ با افراد ديگر داشته و اطلاعات به راحتي و وضوح سريعاً نقل و انتقال مي‎يافت. سپس، تلگراف، تلكس، ماشين فاكس كه امكان انتقال نوشته را از طريق شبكه‎هاي ارتباطي فراهم مي‎كرد.

استفاده از وسائل الكترونيكي در امر برقراري ارتباط و در نتيجه آموزش از طريق آن، در اوايل سال 1900 از طريق راديو آغاز شد. در اوايل 1924، بي بي سي (BBC) شروع به پخش برنامه‎هاي آموزشي كرد. از آن زمان تا به حال راديو به منزله ابزاري جهت دست يابي افراد ساكن مناطق دور افتاده به آموزش مطرح بوده است.

برنامه‎هاي آموزشي تلويزيون در دهه 30 آغاز به كار كرد (1930)، 20 سال طول كشيد تا برنامه‎هاي آموزشي آن به صورت محبوب و مردمي در آيد، بعد از گذشت 30 سال، فناوري‎هاي رايانه‎اي زمان و مكان را در نورديدند و آموزش را از كلاس‎هاي درس به منازل ومحل كار آوردند و درس‎هاي مجازي، دوره‎هاي مجازي و دانشگاه‎هاي مجازي پديد آمدند. در حال حاضر كاربرد گسترده از امكانات اينترنت در مدارس، نشانگر فناوري‎هاي پيشرفته مي‎باشد.

 

نقش ارتباطي اينترنت در آموزش و پرورش

امروزه، علم مرز نمي‎شناسد و به گوشه‎اي از جهان تعلق ندارد. همه با هم مشغول ساختن دانش‎هاي نو براي بهبود بخشيدن به نابساماني‎هاي اوضاع جهان اند. اين واقعيت است كه همه جهانيان از پيشرفت‎هاي حاصله از تلاش دانشمندان و متخصصان براي زندگي بهتر و رفاه بيشتر استفاده مي‎كنند. بنابراين، بايد در توليد وساخت دانش نيز سهمي به عهده گيرند.

بهره مندي از تجارب بدست آمده از طريق رسانه‎ها از تكرار كارهاي انجام شده و صرف وقت و سرمايه مجدد جلوگيري مي‏كند. امروزه با كمك فناوري‎ها، در كسري از ثانيه مي‎توان به تجارب انديشمندان دست يافت. با استفاده از فناوري‎هاي جديد، نه تنها مي‎توان در معرض كارهاي انجام شده قرار گرفت بلكه اين امكان از طريق شبكه‎هاي بين المللي وجود دارد كه در فرآيند كارهاي در حال انجام به طور فعالانه مشاركت كرد. متخصصان كشورهاي مختلف مي‎توانند در زمان مشخصي به تبادل انديشه و نظر بپردازند و در مورد يك رويداد علمي بحث و گفتگو كنند و از اين طريق به دانش جهاني دست يابند. آنچه در زير بيان مي‎شود، استفاده از فناوري‎هاي آموزشي را در حرفه پزشكي نشان مي‎دهد:

اليوت ماسيه[3]، فناور و متخصص تعليم و تربيت، اين تجربه دست اول را هنگام بازديد از «گام نخست در موفقيت و پيشرفت در يادگيري الكترونيكي» ملاحظه كرد. او در تفسير اين بازديد چنين مي‎گويد:

هفت هزار متخصص قلب را در سالن كنفرانسي تصور كنيد كه در حال مشاهده و تعامل با جراحاني هستند كه به طور همزمان مشغول عمل جراحي قلب در سه كشور مختلف دنيا (اسرائيل، ايتاليا ونيويورك) هستند. شش بيمار براي جراحي قلب دراتاق‎هاي عمل اين سه كشور در نظر گرفته شدند. در هر اتاق عمل، بين 3 تا 8 دوربين فيلمبرداري و وسايل اسكن جهت نشان دادن عمل جراحي و گرفتن تصاوير از داخل و پخش آن به صورت زنده فراهم شده است.

متخصصان قلب در اتاق‎هاي عمل مشغول اجراي روش‎هاي بسيار پيچيده، بالاتر از سطح استانداردهاي معمول بودند. بيماران مورد عمل جراحي كه وضعيت بسيار جدي و وخيمي داشتند، همه برگه رضايت نامه را امضاء كرده بودند و در طول انجام عمل جراحي به هوش بودند.

يك دستگاه تغذيه ماهواره‎اي و ارتباط از طريق آن، به تماشاگران اجازه مي‎داد تا طي انجام دادن عمل جراحي، به طور زنده با جراحان در تعامل و ارتباط باشند و كليه عمليات را دنبال و حتي آنها را مرور و بازنمايي كنند. شركت كنندگان ميزگرد، متخصصان سطوح بالاي جراحي قلب بودند كه عقايد و نظرات خود را در مورد روش كار و شيوه عمل جراحي توضيح مي‎دادند. از سوي ديگر، جراحان در اتاق عمل راجع به اينكه چه روشي را انتخاب كنند و در چه حالتي، روش انتخاب شده را متوقف خواهند كرد رأي گيري مي‎كردند. همين كه رأي‎گيري در حال انجام بود، چهار صفحه پر از اطلاعات فوري و بلادرنگ در مقابل متخصصان قلب قرار گرفت. اين اطلاعات به آنها كمك مي‎كرد تا در جريان اتفاقات زمينه‎ي كار باشند (ماسيه، 2001، ص 1)

ماسيه گزارش مي‎دهد «واقعاً، اين رويداد تجربه يادگيري بسيار قدرتمندي بود. اين فرآيند از توزيع بسيار سريع دانش و اطلاعات پزشكي حمايت مي‎كرد. خيلي سريع‎تر از فرآيند معمولي در چاپ اطلاعات پزشكي.»

همان طور كه در اين مثال ملاحظه شد. يكي از مهمترين امتيازات فناوري‎هاي اطلاعات و ارتباطات مشاركت جمعي در توليد دانش‎هاي جديد از طريق برقراري ارتباطات اجتماعي است. اينترنت براي دست اندركاران آموزشي مزاياي ديگري را نيز در بردارد، از جمله:

ـ ارتباط بامراكز علمي، پژوهشي سراسر كشور و دنيا و كسب مشورت و تبادل نظر با صاحب‎نظران و متخصصان هر رشته؛

ـ تماس سريع با كارشناسان، متخصصان و صاحبنظران سراسر كشور وسراسر دنيا در رشته‎هاي تخصصي مربوطه از طريق امكانات گوناگون اينترنت نظير پست الكترونيكي.

 

پست الكترونيكي

كاربرد گسترده ازامكانات اينترنت در حرفه‎ها و مشاغل گوناگون، نشانگر استفاده از فناوري‎ پيشرفته است. اين فناوري نه تنها براي دست يابي به اطلاعات و دانش روز استفاده مي‎شود بلكه در اكثر نوشته‎ها آدرس پست الكترونيكي نويسنده مشخص است و فرد مي‎تواند در مورد نوشته با نويسنده آن تماس بگيرد و به بحث و گفتگو پيرامون مطالب نوشته شده بپردازد. گر چه در گذشته هم امكان تماس از طريق نامه، فاكس و تلفن وجود داشته است ولي استفاده از امكانات اينترنت اين روند را بسيار تعاملي تر، آسان‎تر و ارزان‎تر كرده است. پيامي كه از طريق اينترنت فرستاده مي‎شود، بسيار ارزانتر از فرستادن آن با وسايل ارتباطي ديگر نظير تلفن، دورنگار و نظاير آن است. امكانات اينترنت به شخص امكان ناشناس ماندن مي‎دهد. بنابراين، او مي‎تواند هر سؤالي داشته باشد بدون ترس و دلهره بپرسد. گر چه ممكن است نام كاربر مشخص شود ولي ويژگي‎هاي ديگر او نظير سن، جنسيت، مليت و حتي محل ارسال پيام ناشناخته مي‎ماند. براي مثال، نامه‎اي كه از همسايگي و اتاق كناري فرستاده مي‎شود با نامه‎اي كه از يك كشور بسيار دور فرستاده مي‎شود، مشابه است و تشخيص محل ارسال نامه كمتر امكان پذير است. با استفاده از پست الكترونيكي امكان تماس با افراد سراسر دنيا وجود دارد. وجود امكان بحث و گفتگو از طريق اينترنت از ديگر امتيازات اين رسانه در آموزش مي‎باشد.

 

اتاق‎هاي گفتگو

يكي از قابليت‎هاي اينترنت، چت يا اتاق‎هاي گفت‎وگو مي‎باشد. چت در لغت به معناي گپ زدن، صحبت دوستانه و درد دل آمده است. چت كردن يعني ارسال پيام براي يك مخاطب يا مجموعه‎اي از مخاطبان و دريافت پاسخ از آنها در مدتي كمتر از چند ثانيه و تكرار اين عمل. محيط‎هاي چت انواع مختلفي دارند از جمله، چت‎هاي نوشتاري، گرافيكي، صوتي و تصويري، چت‎هاي صوتي همانند تلفن عمل مي‎كنند با اين تفاوت كه فرد مي‎تواند همزمان با چند نفر و يا يك نفر گفتگو كند. در چت صوتي تصويري، كلام و تصوير همزمان رد و بدل مي‎شود. در چت‎هاي گرافيكي، چت كننده‎ها علاوه بر تايپ پيام، براي خود يك تصوير گرافيكي كه معرف آنهاست، انتخاب مي‎كنند.

در هر صورت متداول‎ترين نوع چت، كاربرد نگارشي آن است. از اين قابليت اگر درست استفاده شود، گستره وسيعي از امكانات را در اختيار كاربران قرار مي‎دهد. در محيط‎هاي چت دو نوع برخورد افراد با هم وجود دارد، يكي به صورت تخصصي و ديگري عمومي. معمولاً ايرانيان علاقه مند به چت، به غير از تعداد معدودي از اساتيد و متخصصان و علاقه مندان حيطه خاصي، وارد محيط‎هاي تخصصي نمي‎شوند، چرا كه از طرفي تسلط كافي به زبان انگليسي يا ديگر زبان‎ها را ندارند و از طرفي گرايش به برقراري روابط اجتماعي برون مرزي نيز كم است و اين مي‎تواند به دليل نبودن اشتراكات فرهنگي و تفاوت در اولويت‎هاي مورد علاقه در بحث، باشد.

در پژوهشي انجام شده توسط زماني و آقاكثيري (1383) از مدارس اصفهان نشان داده است كه آموزش و پرورش هزينه‎هاي زيادي را براي بازآموزي و آموزش ضمن خدمت معلمان براي استفاده و كاربرد رايانه در مدارس هزينه كرده است. 89% از معلمان مورد مصاحبه دوره‎هاي آموزش ضمن خدمت پيرامون مهارت‎هاي مربوط به استفاده از رايانه را گذرانده اند. 23% از اين افراد از مهارت‎هاي كسب شده در امر آموزش و پژوهش استفاده كرده‎اند ولي تنها 3% از اين افراد تواسنته‎اند از دانش كسب شده در زمينه برقراري ارتباط با همتايان و والدين استفاده كنند. اين افراد معمولاً كساني بودند كه در منزل به رايانه و اينترنت دسترسي داشتند. بنا به اظهار اين معلمان، آنها در موارد معدودي از اتاق‎هاي گفتمان براي برقراري ارتباط با دوستان خود استفاده كرده‎اند وبراي منظورهاي آموزشي و درسي كمتر اين امكانات مورد بهره برداري قرار گرفته است.

 

نقش معلمان در استفاده از فناوري‎هاي اطلاعات و ارتباطات

هم اكنون اهداف سنتي آموزش تغيير يافته، تنها به يادگيري بدنه‎ي دانش و مهارت‎ها محدود نمي‎شود، بنابراين وظيفه معلمان هم تغيير كرده و مشكل‎تر شده است زيرا آنان بايد مهارت‎هاي شناختي تركيب دانش نو و قديم، چگونگي يادگيري دانش جديد و به كار بردن اين دانش در موقعيت‎هاي جديد را به بچه‎ها ياد بدهند. در زمينه‎هاي اجتماعي ارتباط معلمان تنها به ارتباط با تعداد معدودي دانش‎آموز محدود نمي‎شود و آنها ناچارند براي به روز كردن اطلاعات علمي كه هر روز تازه‎تر و پيچيده‎تر مي‎شوند، دامنه ارتباطات اجتماعي خود را گسترش بخشند. آنها نياز دارند كه با افراد جامعه به ويژه والدين ارتباط برقرار كنند و از امكانات جامعه و خانواده حداكثر استفاده را بنمايند. در اكثر موارد آنها دامنه روابط اجتماعي خود را از مدرسه فراتر گذاشته و با ساير همتايان خود در سراسر كشور و حتي با ساير كشورها تماس گرفته و از نظريات و تجربيات آنها در زمينه‎هاي گوناگون و براي حل مشكلات آموزشي بهره مي‎گيرند. فناوري‎هاي جديد زمنيه بسياري از روابط اجتماعي را براي آنها فراهم مي‎كنند. آنها به دانش‎آموزان مي‎آموزند كه چگونه مي‎توانند زمينه‎هاي كار گروهي و تعاون را با كمك فناوري‎ اطلاعات و ارتباطات بهبود بخشند. بهره‎مندي از تمام امكانات بالقوه‎اي كه در اين فناوري‎ وجود دارد شرايط و خواسته‎هاي جديدي را از معلمان مي‎طلبد. در مورد اهميت اين موضوع در شرايط كنوني لازم است به چند نكته در مورد آموزش توجه گردد:

• درك و فهم ما از يادگيري تغيير كرده است. يادگيري بايد معني دار و در زندگي كاربردي باشد.
• دانش هر روز تغيير مي‏كند، پس بايد معلمان را به گونه‎اي وادار كرد تا دانش خود را به‎روز كنند و در معرض كانال‎هاي انتقال اطلاعات قرار بگيرند.
• محيط اجتماعي بسياري از كشورها اداره كلاس را براي معلمان دشوار ساخته است. موقعيت معلم در كلاس به چالش كشيده شده و دانش او زير سؤال رفته است. دانش‎آموزان نسبت به معلم بي احترامي كرده، پرخاش مي‎كنند و در برخي موارد معلمان در معرض تهديدات فيزيكي و فشارهاي رواني هستند. كسب تجربيات ساير همتايان و همكاران در برخورد با اين مشكلات و چالش‎ها نياز به مشاوره با افراد صاحبنظر وكارشناس دارد كه به صورت گمنام از طريق فناوري‎ اطلاعات و ارتباطات ممكن است.
• فناوري اطلاعات و ارتباطات علي رغم مفيد بودن، كار معلمان را به نحو چشمگيري افزايش داده است. آنها مجبورند علاوه بر تدريس، مواردي مثل كار با رايانه، نصب نرم افزار، اينترنت و غيره را نيز ياد بگيرند و دانش‎آموزان را در اين موارد كمك كنند. اشكالات نرم‎افزاري و سخت‎افزاري پيش آمده كمك از كارشناسان را مي‎طلبد و اين امر نيز با كم‎ترين هزينه از طريق فناوري‎ جديد امكان‎پذير است.
• استفاده از فناوري‎ اطلاعات و ارتباطات تغييرات زيادي را در آموزش ايجاد كرده است. جدول شماره 1 نشان‎دهنده پاره‎اي از اين تغييرات است.

جدول 1-1 ارزيابي الگوي جديد

از (سنتي)	به (جديد)
ساختمان مدرسه	زيرساخت‎هاي توليد دانش (مدارس، آزمايشگاه‎ها، راديو، تلويزيون، اينترنت و موزه‎ها)
كلاس‎ها	افراد يادگيرنده
معلم به عنوان ارائه دهنده	معلم به عنوان تسهيل كننده
مجموعه‎اي از كتاب‎ها و وسائل كمك آموزشي ديداري و شنيداري	مواد چند رسانه‎اي (مواد چاپي، مواد صوتي، ويدئو، ديجيتال)

امروزه، نظام‎هاي فعال آموزشي از طريق چند رسانه‎اي‎ها بدون توجه به فاصله جغرافيايي و مليت به يادگيرندگان امكان استفاده يكسان از امكانات را مي‎دهند. در اين مدل جديد، فناوري جايگزيني براي مدرسه نيست، بلكه نقش مكمل را براي نظام ايفاء مي‏كند.

 

1. Information Technology

2. Information and Communication Technology

1. Elliott Masie

 

 

شامل ورد 98ص