1ـ كليات 3

1ـ1ـ مقدمه 3

2ـ1ـ اهداف پژوهش 5

2ـ مباني نظري و تجربي پژوهش 7

1-2- تعريف مفاهيم 7

1-1ـ2ـ سلامت 7

2-1-2- بيماري 8

وـ عود 11

زـ پيشگيري 11

2ـ2ـ مروري بر ادبيات تحقيق 12

الف ـ نگاهي بر ادبيات مربوط به سلامت 12

تعريف سازمان بهداشت جهاني (WHO) 17

ب ـ سلامت و اعتياد 21

طرح پژوهشي

بررسي وضعيت سلامت مراجعه‌كنندگان به مراكز ترك اعتياد سازمان بهزيستي قبل و بعد از ترك اعتياد

1ـ كليات

1ـ1ـ مقدمه

سازمان ملل در تعريف خود از توسعه انساني، شاخص برخورداري از زندگي طولاني همراه با تندرستي و سلامت را مورد توجه قرار داده است. بنابراين، بدون توجه به عوامل تهديد كننده سلامت انسانها، نمي‌توان به نحو مطلوب در مسير توسعه و رفاه پايدار قدم برداشت. گام اول براي رسيدن به اين مهم، شناخت وضع سلامت و عوامل تهديد‌كنندة آن در ميان گروه‌هاي مختلف اجتماعي در سطوح محلي، منطقه‌اي و يا ملي بشمار مي‌رود. كه نتايج اين شناخت براي سازمان‌هاي متولي امر پيشگيري و درمان از ابعاد مختلف مانند برنامه‌ريزي‌هاي بهداشتي، درماني، آموزشي و … حائز اهميت است.

در سطح اجتماعي در كنار خيل عظيمي از بيماري‌ها، رفتارهاي مخاطره‌آميزي هم وجود دارند كه تهديد‌كننده تندرستي افراد و زمينه‌ساز بروز اختلالات جسماني، رواني و اجتماعي در زندگي آنهاست. يكي از اين رفتارها، كه به‌‌صورت گسترده سلامتي انسان‌ها را در معرض تهديد جدي قرار مي‌د هد اعتياد يا سوء مصرف مواد مخدر (Drug Abuse) است.

سوء مصرف مواد مخدر پديده‌اي است كه بشر تقريباً در تمام جوامع و در اغلب زمان‌ها به نوعي درگير آن بوده است. صرف‌نظر از نوع ماده مورد استفاده، آنچه در مورد اين پديده، مهم و در اغلب اجتماعات انساني مشترك به نظر مي‌رسد، پيامدهاي جسماني ، رواني و اجتماعي آن است كه تا حدود زيادي با پيامدهاي منتسب به اكثر بيماري‌ها متفاوت به نظر مي‌رسد.

در بعد جسماني اختلال در كاركرد فيزيولوژيك بدن بر اثر تأثير مستقيم مواد، زمينه‌سازي براي بروز انواع بيماري‌هاي خطرناك نظير سرطان، آسم، برونشيت و …، افزايش ميزان خطر پذيري فرد هنگام قرار گرفتن در موقعيت‌هاي خطرناك (حوادث و سوانح و …)، افزايش خطر ابتلا به بيماري‌هائي نظير ايدز و هپاتيت در شكل‌هاي خاص سوء مصرف مواد (تزريق) ؛ در بعد رواني اختلال در تعادل رواني و شناختي و در بعد اجتماعي بروز ناهنجاري‌هاي رفتاري و اجتماعي در دو سطوح عملكردها و روابط خانوادگي، شغلي و … و بروز آسيب‌هاي اجتماعي و جرائم از پيامدهاي اين پديده به شمار مي‌رود . همچنين براساس شرايط فرهنگي و اجتماعي برخي اختلالات اجتماعي نظير انزوا () و تفكيك (segregation) نيز از پيامدهاي سوء مصرف مواد مخدر محسوب مي‌شوند. بنابراين عواقب ناشي از اين پديده آنچنان وسيع و گسترده و از نظر ميزان تأثير عميق و مزمن به نظر مي‌رسد كه با پيامدهاي بسياري از بيماري‌ها و رفتارهاي مخاطره‌آميز قابل مقايسه نيست.

از آنجا كه پديده اعتياد از نظر تعداد، ميزان رشد و گروه سني جمعيت درگير، بخش قابل توجه و مهمي از جمعيت كشور را تحت تأثير خود قرار داده است، از اين رو بررسي پيامدهاي ناشي از آن بر سلامتي معتادان، علاوه بر خود آنها، بر سلامتي كل جامعه نيز تأثير گذار خواهد بود.

سلامت يكي از بنيان‌هاي اصلي زندگي انسان و شرط ضروري ايفاي نقش‌هاي اجتماعي وي به‌شمار مي رود و انسان‌ها بويژه گروهايي كه سلامتي آنها به نوعي در معرض خطر قرار دارد در صورتي مي‌توانند به فعاليت‌هاي فردي و جمعي خود به نحو مطلوب ادامه دهند كه خود را سالم احساس كنند و در عين حال جامعه نيز آنها را سالم بداند.

به‌طور كلي افراد جامعه هريك تصوري درست يا نادرست از سلامتي خويش دارند، اما در سطح اجتماعي ارزيابي سلامت يا عدم سلامت يك جمعيت به آساني ارزيابي‌هاي فردي مبتني براحساس يا تصور و يا مبتني بر معيارهاي پزشكي نيست. چنين كاري نيازمند انجام تحقيقات و پژوهش‌هاي جامعي است كه بدون نياز به معاينات باليني و روش‌هاي فيزيولوژيكي بتوانند ابعاد مختلف سلامتي گروه‌هاي هدف را مورد بررسي قرار دهند.

از سوي ديگر هر چند سنجش سطح سلامت با معيارهاي موجود پزشكي به لحاظ روش شناختي امري آسان و در عين حال زمان بر و هزينه زاست اما در سطح اجتماعي و با استفاده از معيارهاي چندگانه و جامع نگر، به دليل وجود رابطه با شرايط و واقعيت‌هاي اجتماعي (كه خود موجب تعدد و گاه تفاوت تعاريف ارائه شده از مفهوم سلامت مي‌گردد) از پيچيدگي خاصي برخوردار است، در عين حال پيچيدگي ياد شده نبايد مانع تلاش در جهت مشخص ساختن وضعيت سلامتي افراد و گروه‌هاي اجتماعي و تأثير عوامل محيطي بر آن گردد، زيرا شناخت مجموعة متغيرهاي مستقل و وابسته در اين مسير مي‌تواند گامي موثر در برنامه‌ريزي هاي بهداشتي و درماني بويژه براي گروه‌هاي در معرض تهديد باشد.

در كشور ما كه داعيه گام برداشتن در مسير توسعه را دارد. ارتقاء وضع سلامت مردم جايگاه ويژه‌اي را در برنامه‌ريزي سازمان‌هاي ذيربط به خود اختصاص داده است و اين در حالي است كه تلاش عملي قابل توجهي براي شناخت وضع موجود در سطح كل جامعه و نيز در سطح گروه‌هاي آسيب‌پذير خاص كه به جهت عوامل مختلف، سلامتي آنها دچار اختلال و آسيب‌جدي شده، انجام نگرفته است، بنابراين به نظر مي‌رسد گام نهادن در اين مسير در شرايط كنوني ضرورتي مضاعف يافته و از جهات مختلفي اهميت داشته باشد:

الف ـ مطالعه وضع سلامتي افراد جامعه در يك سطح محدود مي‌تواند به آشكار شدن مسائل نظري و روش شناختي موضوع كمك نموده و موجب فراهم آمدن ابزارهاي مناسب و قابل اعتماد براي مطالعه بعدي گردد.

ب ـ بررسي وضع سلامتي افراد يك گروه خاص مي‌ تواند برنامه‌ريزان را در سياست‌گذاري هاي خود با توجه به فضاي اجتماعي و گروه‌هاي موثر بر سلامتي ياري رسانده و تصميم‌گيري‌ها را به سمتي سوق دهد كه منابع اندك مالي و انساني بخش‌هاي دولتي و خصوصي به حداكثر كارايي و اثر بخشي برسد.

دـ نتايج حاصل از شناخت فوق قادر است از تأثير برافكار عمومي، تصور مردم عادي، معتادان و وابستگان آنها را از ابعاد مختلف پديدة اعتياد به نحوي شكل دهد تا در دراز مدت ميزان جذابيت مواد مخدر براي گروه‌هاي در معرض خطر و ساير گروه‌ها كاهش يابد.

بدين‌ترتيب تحقيق حاضر بر آن است تا علاوه بر آزمون روش‌هاي خاص سنجش سلامت بر روي افراد معتاد، به بررسي سطح سلامت اين افراد در ابعاد مختلف و نيز ميزان تغييرات آن در اثر ترك اعتياد بپردازد.

2ـ1ـ اهداف پژوهش

تحقيق حاضر در پي تأمين دو هدف اساسي به شرح زير است:

الف ـ افزايش دانش موجود و گسترش تحقيقات جامعه‌شناسي پزشكي در حيطه سلامتي معتادان و بررسي ميزان كارائي ابزارهاي سنجش سلامتي بر روي گروه هدف.

ب ـ بررسي و شناخت وضع سلامتي افراد معتاد و تأثير ترك اعتياد بر آن.

3ـ 1ـ سئوالات پژوهش

الف ـ وضع سلامتي افراد معتاد قبل و بعد از ترك اعتياد چگونه است و آيا در ابعاد مختلف سلامت مددجويان قبل و بعد از ترك تغيير معني داري بروز خواهد يافت؟

ب ـ تفاوت نرخ سلامتي در ابعاد مختلف در ميان افراد داراي ويژگي‌هاي فردي و اجتماعي متفاوت (سن، جنس، وضع اقتصادي و …) چگونه است؟

ج ـ تأثير ويژگي‌هاي فردي و اجتماعي بر تغييرات وضع سلامتي در اثر ترك اعتياد در چه حد است؟

د ـ تأثير ويژگي‌هاي مربوط به وضع اعتياد افراد نظير نوع ماده مخدر، سن شروع، تعداد ترك، روش ترك و … بر تغييرات وضع سلامتي در اثر ترك چيست؟

2ـ مباني نظري و تجربي پژوهش

1-2- تعريف مفاهيم

1-1ـ2ـ سلامت

از آنجا كه سلامت مهم ترين و مناقشه برانگيزترين مفهوم اين تحقيق است، بررسي اجمالي فضاي مفهومي موجود در مورد آن اهميت زيادي دارد، به طور كلي تعاريف متعددي از مفهوم سلامت نزد محققان و انديشمندان رشته‌هاي پزشكي، بهداشت و جامعه شناسي وجود دارد. اين مسئله نشان مي‌دهد هيچ شيوة ساده و آساني براي ارائه تعريف از مفهوم سلامت وجود نداشته و دستيابي به تعريفي كه مورد قبول همگان باشد، براحتي ميسر نيست.

سلامت بي‌ترديد مهم‌ترين جنبه از مسائل حيات انسان به شمار مي‌رود كه از دوران قديم ذهن انديشمندان را به خود مشغول كرده است. كساني نظير افلاطون كه سلامت را به عنوان «هماهنگي ميان عملكردهاي بدن» و افرادي نظير جالينوسي كه در مقابل سلامت، بيماري را به عنوان «برهم خوردن تعادل» فرض كرده‌اند جزء متقدميني هستند كه به تعريف اين مفهوم پرداخته‌اند. همچنين در طول 30 سال گذشته تعداد زيادي از تحقيقات مربوط به سلامت تعاريف متعددي از آن ارائه كرده‌اند. به عنوان نمونه در منابعي نظير مركز ملي سلامتي آمريكا، 1964؛ بيلوك، 1971؛ برسلو، 1972؛ الينسون، 1974؛ بالينسكي و برگر،1975؛ كاپلان، 1976؛ ساكت، 1977؛ سازمان بهداشت جهاني، 1979؛ وير، 1981؛ هيدي و ديگران ، 1985 و … تعاريف گوناگوني از مفهوم سلامت به چشم از مي‌خورد (Blaxter,1998:2) كه سعي خواهد شد تعاريفي كه نزديكي بيشتري با اهداف تحقيق حاضر دارند مورد اشاره قرار گيرند.

به‌طور كلي در تعاريف پزشكي، سلامت معادل عدم وجود بيماري فرض مي‌شود. بنابراين در حوزة دانش پزشكي به جاي ارائه تعريف از سلامت عموماً به ارائه تعريف بيماري بسنده مي‌شود. يكي از اين تعاريف كه مبتني بر پزشكي جديد است بيماري را به عنوان «انحراف متغيرهاي بيولوژيك قابل اندازه‌گيري از حد عادي يا وجود اشكال آسيب شناختي طبقه‌بندي و تعريف شده تلقي مي‌نمايد» (Ibid:3).....

شامل ورد 30ص