فهرست مطالب

 

مقدمه: 2

استان آذربايجان غربي 2

شهرستان تكاب 2

تخت سليمان 2

موقعیت مکانی 2

بازگويي ميراث 7

گنج‌هاي سليمان در قعر درياچه مقدس شيز 11

طبقه بندي محوطه تخت سليمان 25

شیز شهری ناشناخته از ایران باستان 31

آثار ديگر در اين محوطه 32

منابع 38

 

 

 

 

 

 

مقدمه:

استان آذربايجان غربي

اين استان براساس آخرين تقسيمات كشوري 12 شهرسان ،28 بخش،22 شهر، 103 دهستان و 3227 آبادي داراي سكنه دارد و مركز آن شهر تاريخي اروميه است. شهرستان هاي استان آذربايجان غربي عبارتند از اروميه، بوكان، پيرانشهر، تكاب، خوي، سردشت، سلماس، شاهين دژ، ماكو، مهاباد و مياندوآب و نقده.

شهرستان تكاب

شهرستان تكاب باوجــود آثار باستاني ، منابع طبيعي و معدني در اطراف آن ، يكي از محروم ترين شهرهاي استان آذربايجان غربي است . صنعت در اين شهر رونق چنداني نيافته و اقتصاد آن وابسته به كشاورزي و دامداري اغلب سنتي مي باشد. همه ساله صدها نفر از نقاط مختلف دنيا از آثار باستاني اين شهر به خصوص تخت سليمان بازديد ميكنند. از مناطق ديدني اين شهر كوه زندان ، آبشار قينرجه ، آبهاي گرم ، چمن متحرك و .. مي باشد.

كوه بلقيس در نزديكي تكاب يكي از زيباترين مكانهاي گردشي و تفريحي است و در تابستان از آب و هواي بسيار خوبي برخوردار است.

 

 

تخت سليمان

موقعیت مکانی

این اثر در جنوب شرقی استان آذربایجان غربی واقع در 43 کیلو متری شهرستان تکاب قرار داد و فاصله آن از تهران تقریبا 500 کیلومتر است که میتوانید در 6 ساعت از تهران به این مکان سفر کرد .

تخت سليمان يكي يا آتشكده آذر گشنسب (به معني اسب نر)‌ در تكاب آذربايجان، يكي از بزرگترين آتشكده‌ها و مورد احترام همه بوده است. گفته شده است كه در هنگام تاجگذاري و جنگ پياده از تيسفون به آنجا مي‌رفته‌اند.

در آنجا بركه‌اي است كه آب بطور طبيعي در آن مي‌جوشد. آن گونه كه ياقوت مي‌گويد: «آب دئماً بوسيله هفت نهر از آن بيرون مي‌آيد و هفت آسياب را مي‌گردانده است» اكنون اين چشمه بصورت خم ژرف در آمده در سوبات بجاي مانده نشان مي‌دهد كه حدوداً هزار سال است كه آب آن روان است. آتشكده، فضاي گنبدداري است كه در جلوي آن ايوان بوده و نيز دروازه عمومي و خصوصي براي ورود به آن داشته است. در كنار آن ايوان خسرو يا محل تاج‌گذاري خسرو قرار داشته است. اين فضا بعداً در دوره هلاكو بازسازي و درون آن كاشيكاري شده است كه شايد اقامتگاه تابستاني او بوده است. در سمت چپ آتشكده يك مدرسه و در پشت آتشكده، رصدخانه و در كنار آن جايي براي نيايش به مرور زمان ويران شده است. اين بنا را مي‌توان يك مجموعه كامل و يكي از الگوهاي همه مجتع‌هاي ساختماني كه بعدها در ايران ساخته شده است، دانست.

ساختمان‌هاي تخت سليمان از شيوه پارتي بجاي مانده بود. يك ارسن از ساختمان‌ها گرداگرد آتشكده آذرگشنسب كه پيش از اسلام جايگاه بسيار ارزشمندي بود، تشكيل يافته بود. پس از اسلام ايلخانان مغول دوباره به آن توجه كردند (674 ه‍.ق). با بهره‌گيري از ويژگي‌هاي بومي آنها، بويژه چشمه جوشان آن يك كاخ تابستاني در آن ساختند. همچنين تالار خسرو (جايگاه تاجگذاري خسرو پرويز) را كه با سنگ لاشه ساخته شده بود، كاشيكاري كردند. بازمانده آن در مرز ايوان هنوز يافت مي‌شود.

هنگامي كه اعراب مسلمان، به نخستين پايتخت هخامنشيان وارد شدند، از ديدن بنايي سنگي و هرمي شكل كه با قطعه سنگ هاي سفيد آهكي برپا شده بود، حيرت كردند. آنان ساخت اين بنا را كه به مقبره اي با شكوه مي‌مانست، از قدرت بشر خارج مي دانستند.

از همان سال هاي نخستين حضور اسلام در ايران بود كه آرامگاه ساخته شده در دشت مرغاب به گور سليمان نبي معروف شد. بي شك سليمان مي توانست با كمك ديوان، سازه اي با ويژگي هاي آرامگاه مرغاب بنا كند.

مدت درازي از زمان كشف هويت واقعي گور سليمان يا گور مادر سليمان نمي گذرد. پژوهش هاي 200 سال اخير نشان داده است كه آن چه در دشت مرغابي يا جلگه پاسارگاد مشهد مادر سيلمان معروف است، آرامگاه كوروش پادشاه انسان‌دوست و انسان‌پرور هخامنشي است.

«مردمان بعد از اسلام بسياري از ساختمان هاي مهم و عظيم سنگي كه ساخت آنها را از عهده بشر خارج دانسته، از زمان و باني ساخت آنها بي اطلاع بودند، به سليمان نسبت داده اند. تصورشان اين بود كه چون ديوان گوش به فرمان وي بودند، براي او كاخ ها و عمارت هاي عظيم سنگي مي ساختند. آرامگاه ساخته شده در دشت مرغاب معروف به گور سليمان و بناي مرتفع سنگي ساخته شده بر بلنداي تپه اي واقع در اين دشت، موسوم به تخت سليمان از جمله اين بناها محسوب مي شوند. اسم گذاري خرابه هاي قصر اشكانيان در آذربايجان غربي به تخت سليمان نيز از همين تفكر نشات مي گيرد.»

آرامگاه كوروش اولين بنايي است كه در بدو ورود به محوطه تاريخي پاسارگاد با آن رو به رو مي شويم. بنايي سنگي كه به صورت هرمي شكل ساخته شده است. شش رديف پلكان مرتفع بازديد كننده را از سطح دشت به اتاقك بالايي سازه راهنمايي مي كنند.

سنگ هاي تشكيل دهنده بنا بدون ملات و با استفاده از بست هاي آهني به صورت دم چلچله اي، روي يكديگر قرار گرفته اند. اما پاسارگاد تنها به يك بنا يا محوطه خاص محدود نمي شود. از زماني كه پاسارگاد به عنوان محوطه اي تاريخي شناسايي و حصاركشي شد يعني از اوايل دهه پنجاه شمسي، مجموعه اي از آثار هخامنشي تا اسلامي، در اين حوزه، شناسايي شده و جملگي تحت حفاظت و مرمت قرار گرفتند.

جلگه پاسارگاد كه در منطقه مرتفع شمال غرب استان فارس در 138 كيلومتري شيراز قرار گرفته، به مستطيلي شباهت دارد كه بخش شمالي آن 10 تا 12 كيلومتر طول دارد و بخش شرقي و غربي آن 25 كيلومتر، جنوب غربي اين دشت به تنگ هاي باريك به نام تنگ بلاغي منتهي مي شود. طول اين تنگه 12 كيلومتر است و با عرضي به پهناي 200 تا 500 متر بر پهنه دشت گسترده شده است.

نام پاسارگاد را به عنوان مهم ترين طايفه و عشيره پارسيان كه شاهان هخامنشي از تيره آنان اند، دانسته اند، اگر چنين نام گذاري درست تلقي شود، پاسارگاد را بايد يكي از مهم ترين اقامتگاه هاي هخامنشيان به شمار آورد. پس بايد به دنبال شهر و تختگاهي بود كه مردمان به آن داخل شده و به رفع و رجوع امور روزانه بپردازند.

در منتهي اليه مجموع كاخ هاي موجود در پاسارگاد، تالاري ستون دار قرار گرفته است كه به دليل وجود درگاهي بزرگ و منقوش به تصوير انسان بالدار، به كاخ دروازه معروف شده است. پژوهشگران اين مجموعه را دروازه پاسارگاد تلقي مي كنند. در عكس هايي كه جيمز موريه و سر ويليامز اوزلي در سال 1811 از نقش انسان بالدار تهيه كرده اند، كتيبه اي بر بالاي نقش هويداست كه اينك مفقود شده است. متخصصين خطوط باستاني، كتيبه را چنين ترجمه كرده اند:

من، كوروش، شاه هخامنشي.

آن جا كه شاهان استقرار مي يابند، جايي نيز بايد براي ملاقات با مردمان مي‌داشته است. كاخ بارعام در 1250 متري شمال شرقي آرامگاه كوروش به همين منظور ساخته شده بود. كاخ بر يك تالار مركزي و چهار ايوان در اطراف تالار مشتمل مي شده است. هشت ستون در دو رديف چهار تايي نيز سقف بنا را نگاه مي داشته اند.

سرستون هايي به شكل جانوران مختلف از جمله شير، شيروان (شير شاخدار)، گاو اسب، بر بلنداي سنگ هاي استوانه اي شكل، آخرين نقطه اتصال سقف و ستون ها به شمار مي آمدند. سرستون هايي با شكل سر اسب، تنها در كاخ بارعام تاريخ ساخت آن را 546 تا 530 پيش از ميلاد تخمين زده اند، ديده شده است.

نام كوروش، كه در جاي جاي مجموعه بناي پراكنده در دشت مرغاب ديده مي شود، [گرچه كوروش، هماره در سفر بود] اما نخستين پادشاه سلسله هخامنشي، مكاني را براي اقامت موقت خود نياز داشته است. باستان شناسان و متخصصين تاريخ، در فاصله 230 متري شمال غرب كاخ بارعام ، بنايي را شناسايي كرده اند كه مشخصات يك مجموعه مسكوني را داراست. نام اين بنا در تاريخ معاصر، كاخ نشيمن يا كاخ اختصاصي ثبت شده است.

يك تالار در ميانه و در ايوان در شرق و غرب آن، معماري اين كاخ عظيم را شكل داده اند. تالار با 30 ستون برپا شده است: ايوان شرقي را 40 ستون كه در دو رديف بيست تايي كنار هم قرار گرفته اند سر پا نگه داشته اند و ايوان غربي را دو رديف ستون و در هر رديف 12 تا.

هنوز باستان شناسان به دنبال قلمه هاي بالايي ستون هاي تالار و سرستون هاي اين بخش مي گردند. تاكنون جز 190 سانتي متر از ستون ها كه بر زمين قرار دارد، نشانه اي از بخش هاي فوقاني ستون ها پيدا نشده است. بر جرز درگاه اين بنا، تصاويري از گذر پادشاهي پارسي نقر شده و بر بالاي هر يك نگاشته اند: كوروش، شاه بزرگ هخامنشي.

مسافريني كه از شيراز به اصفهان سفر مي كنند، بقاياي ديوار سنگي عظيمي را مي بينند كه همچنان در شمال جلگه پاسارگاد، مشرف به تمام قصرها و بناهاي پراكنده در دشت پابرجاست. بر فراز صفحه اي كه اينك تنها ديوارهايش بر جاي مانده، بناهايي ساخته شده بود كه بنا بود مجموعه اي همانند تخت جمشيد را شامل شود. مرگ كوروش، گرچه از ارزش هاي معنوي پاسارگاد نكاست اما موقعيت اين مجموعه را از مركز تمركز هخامنشيان به محلي عبادي _ سياسي تغيير داد. تل تخت يا تخت سليمان نيز كه ديگر نمي توانست رقيبي براي مجموعه كاخ هاي تخت جمشيد در 70 كيلومتري جنوب پاسارگاد باشد، در دوران حكمراني داريوش به دژ نگهباني تبديل شد.

متخصصيني كه ويژگي هاي معماري و ساخت و ساز در دوران هاي مختلف را بررسي مي كنند، از كنار رابطه معماري و طبيعت به سادگي نمي گذرند. باغ ها و بوستان ها، مهم ترين نمونه هاي قابل تامل ارتباط تنگاتنگ انسان و طبيعت به شمار مي روند.

سه آتشكده بسيار مهم در دوران ساساني در ايران وجود داشت كه هم اكنون تنها آثاري ازآتشكده آذرگشنسب كه به نام تخت سليمان شهرت پيدا كرده، بر جا مانده است. اين آتشكدهاز نظر مسايل اعتقادي، باورهاي ديني و نقشي كه در حيات سياسي و اجتماعي دورانساسانيان داشت از اهميت بسياري برخوردار بود. آتشكده آذرگشنسب در واقع نماد اقتدارحكومت ساسانيان محسوب مي شد. خصوصا پس از خيزش مزدكيان و شكل گيري جنبش آن، «خسروانوشيروان» به عمران و آبادي اين آتشكده با عنوان عامل وحدت ملي و يكسان سازي دينكشوري توجه ويژه اي كرد. آتشكده آذرگشنسب در زمان حمله روميان به ايران و غلبه آنانبر سپاه خسرو پرويز، غارت و ويران شد، در حالي كه روميان هيچ كاري به پايتخت كشورنداشتند.

حمله رومي ها، اعراب و پذيرش دين اسلام از سوي ايرانيان تغييراتي دروضعيت آباداني آتشكده پديد آورد و اغتشاشات اواخر دوره ساسانيان نيز موجب شد هيچتجديد بنايي در اين محل انجام نشود. تا اين كه در دوران ايلخانان، اين مجموعه بهعنوان پايتخت ييلاقي حكام مغول مورد استفاده قرار گرفت.

اما پس از سقوطايلخانان، تخت سليمان تقريبا متروك شد و به عنوان يك شهرك خدماتي كوچك با امكاناتينظير آهنگري، سفال گري و نانوايي مورد استفاده قرار گرفت.
در دوران صفويه ديگراين مجموعه به طور كامل متروك شد و هيچ استفاده اي از آن نشد.

در اين منطقه نشانه‌ها و بقاياي استقرار از هزاره اول پيش از ميلاد تا قرن 11 هجري قمري به چشم مي‌خورد. اما اوج شكوه و آباداني تخت سليمان مربوط به دوره ساساني است كه ساختمان آتشكده آذرگشنسب در آن‌جا احداث شد و آتش جاودان آن به مدت 7 قرن نماد اقتدار آئين زردتشت محسوب مي‌شد. آتشكده ساساني آذرگشنسب از زمان حكومت ايلخانيان به بعد «تخت سليمان» نام گرفت.

بعد از زوال حكومت ساساني و پذيرش دين اسلام توسط ايرانيان، اين مجموعه عظيم كه در جنگ‌هاي ايران و روم در زمان خسرو پرويز به شدت آسيب ديده بود، ديگر رمق تجديد حيات نيافت، اما تا قرن 4 هجري قمري تعداد اندكي از معتقدان آئين زرتشت در اين محل اسكان داشته و آتشكده نيز در مقياس كوچكتري مورد استفاده بوده است.
در دورة ايلخانيان و در زمان حكومت آباقاخان مغول اين شهر بار ديگر مورد توجه قرار گرفت و با انجام تعميرات وسيع و چشمگير و احداث بناهاي جديد، از اين مكان به عنوان پايتخت باستاني و تفرجگاه استفاده شد.

بازگويي ميراث

قلعه تخت سليمان با قدمتي 2 هزار ساله ميراث و تاريخ ايران باستان را بازگو مي‌كند. اين قلعه به وسعت حدود 1000 متر داراي مجموعه‌هايي از جمله استخر، عبادتگاه، دروازه‌هاي ورودي به قلعه، ستون‌هاي بلند، ايوان، قسم‌گاه، آتشكده‌ها، آبگرم معدني و دژهاي نگهباني است.

استخر بيضي شكل معروف به درياچه تخت سليمان با رنگ ارغواني و فيروزه‌اي از عجايب اين مكان تاريخي است كه باستان‌شناسان و محققان در مورد عمق واقعي آن اطلاعي در دست ندارند. گفته مي‌شود در قعر آب درياچه، خزاين عظيمي از زيورآلات و اشياي قيمتي وجود دارد كه شاهان از ترس دشمن به درياچه ريخته‌اند.

آتشكده‌هاي تخت سليمان نيز به نام‌هاي آذرگشسب، جاويدان و آناهيتا هر يك براي خود افسانه‌هاي شنيدني دارند. محمد جواد، يكي از مورخان اين منطقه در كتاب نگاهي به آذربايجان نوشته است:

آتشكده جاويدان كه آذرخوش نيز گفته مي‌شود، به علت اينكه به روي مخازن نفت قرار داشته و هميشه روشن بوده، از آتشكده‌هاي جاويدان محسوب مي‌شده است. در آتشكده آذرگشسب نيز مردم براي رفع مشكلات خود به دعا مي‌پرداخته‌اند.

آتشكده آناهيتا نيز كه 8 ستون دو متري از آن بجاي مانده است، توسط يك هيات مشترك ايراني ـ‌ آلماني از دل زمين بيرون آورده شده است.

زندان سليمان نيز كه در 500 متري قلعه قرار دارد، بر اساس افسانه‌هاي قديمي محل زنداني ديوهاي خطاركار بوده كه بر روي كوهي واقع است و در قلعه آن، دهانه بزرگي از يك آتشفشان غعرفعال وجود دارد.

تخت سليمان و آثار باستاني و تاريخي موجود در آن يكي از مهمترين و مشهورترين مراكز تاريخي و تمدني كشور ماست كه ديرگاهي است روزگاران آباداني و رونق خود را پشت سر گذاشته و در ايام پيري و ديرينه‌سالي، در سكوت و خلوت كوهستان‌هاي سرسبز منطقخه افشار به حيات آرام و خسته خود ادامه مي‌دهد.

اين مكان تاريخي در 45 كيلومتري شمال شرق شهرستان تكاب در آذربايجان غربي واقع شده است.

اين اثر مهم كمتر از ديگر آثار تاريخي و باستاني ايران مورد توجه و مطالعه محققان و باستان‌شناسان قرار گرفته و اين امر شايد به دليل بعد مسافت و دور از دسترس بودن آن است.

تخت سليمان كنوني باقيمانده و قلعه و آثار قصر بزرگ و عمارت‌هاي مخصوص براي سكونت موبدان بوده است كه در زمان اشكانيان و ساسانيان در اوج قدرت بود و در نتيجه حمله روميان و تاخت و تاز عرب و مغول ويران شد.

اين مكان تاريخي بدور درياچه‌اي قرار دارد كه با ديوار سنگي محصور و به شكل بيضي ساخته شده كه طول آن از شمال به جنوب 400 متر و عرض آن از شرق به غرب، 200 متر است.

اين قلعه داراي مجموعه‌هايي از جمله استخر، عبادتگاه، دروازه‌ه اي ورودي به قلعه، ستون‌هاي بلند، ايوان، قسم‌گاه، آتشكده‌ها، آبگرم‌هاي معدني و دژهاي نگهباني است.

استخر بيضي شكل معروف به درياچه تخت سليمان با رنگ ارغواني و فيروزه‌اي، از عجايب اين مكان تاريخي است كه حدود 80 متر عرض و 120 متر طول دارد.......

 

 

 

شامل ورد 39صفحه ای میباشد